A. THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ NƯỚC CỘNG HÒA ĂNG-GÔ-LA
I. Thông tin chung:
1. Tên nước: Cộng hòa Ăng-gô-la (The Republic of Angola).
2. Thủ đô: Lu-an-đa (Luanda).
3. Quốc khánh: ngày 11/11/1975.
4. Vị trí địa lý: nằm ở phía Tây Nam châu Phi, phía Bắc giáp Công hòa Dân chủ Công-gô và Cộng hòa Công-gô, phía Đông giáp Dăm-bi-a, phía Nam giáp Na-mi-bi-a và phía Tây giáp Đại Tây Dương.
5. Diện tích: 1.246.700 km2.
6. Khí hậu: Khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới (phía Bắc - nhiệt đới ẩm, phía Nam - nhiệt đới sa mạc). Có 2 mùa rõ rệt: mùa mưa bắt đầu từ tháng 10 và mùa khô bắt đầu từ tháng 4 hàng năm. Nhiệt độ trung bình cao nhất khoảng 24-26°C và thấp nhất khoảng 14-16°C.
7. Dân số: 35 triệu người (2022).
8. Dân tộc: Người Ô-vim-bun-đu (Ovimbundu) (37%), Am-bun-đu (Ambundu) (25%), Ba-công-gô (Bakongo) (13%), Mu-lát-tu (Mulatto) (2%) và các dân tộc khác (23%).
9. Ngôn ngữ: Tiếng Bồ Đào Nha (ngôn ngữ chính thức), tiếng Ban-tu (Bantu) và một số ngôn ngữ địa phương được sử dụng phổ biến.
10. Đơn vị tiền tệ: Quan-da (Kwanza - AOA) (1 USD = 755 AOA).
11. GDP: 121 tỉ USD (năm 2022, theo Ngân hàng Thế giới).
12. GDP/đầu người: 3.400 USD (năm 2022, theo Ngân hàng Thế giới).
13. Tôn giáo: Công giáo (38%), Tin lành (15%), các tôn giáo địa phương (47%).
14. Cơ cấu hành chính: 18 tỉnh, thành phố.
15. Lãnh đạo chủ chốt:
+ Tổng thống: Giu-ao Ma-nu-en Gôn-xa-vét Lô-ren-xu (João Manuel Gonçalves Lourenço) (từ tháng 9/2017).
+ Chủ tịch Quốc hội: Ca-rô-li-na Xê-cây-ra (Carolina Cerqueira) (từ tháng 9/2022).
+ Bộ trưởng Ngoại giao: Tê-từ An-tô-ni-u (Tete António) (từ tháng 4/2020).
II. Khái quát lịch sử:
Từ thế kỷ 15, Bồ Đào Nha đến xâm chiếm miền đất Ăng-gô-la ngày nay, biến thành thuộc địa và nơi buôn bán nô lệ da đen, thống trị suốt 5 thế kỷ.
Ngày 11/11/1975, Phong trào Nhân dân Giải phóng Ăng-gô-la (MPLA) tuyên bố độc lập, thành lập Cộng hoà Nhân dân Ăng-gô-la, nay là Cộng hòa Ăng-gô-la. Ăng-gô-la thi hành đường lối đối nội, đối ngoại tích cực, quan hệ gắn bó với các nước xã hội chủ nghĩa và Phong trào giải phóng dân tộc.
Sau khi giành được độc lập, Ăng-gô-la rơi vào nội chiến giữa Phong trào Nhân dân Giải phóng Ăng-gô-la (MPLA) và Liên minh Quốc gia vì độc lập toàn vẹn của Ăng-gô-la (UNITA). Năm 2002, nội chiến chấm dứt với thắng lợi thuộc về Đảng MPLA. Tại cuộc bầu cử Quốc hội tháng 9/2008, Đảng MPLA thắng lợi áp đảo, giành được 191/220 ghế tại Quốc hội và đứng ra thành lập Chính phủ.
III. Thể chế nhà nước, chế độ chính trị, đảng phái chính trị:
- Thể chế Nhà nước, chế độ chính trị: Cộng hòa Tổng thống. Tổng thống là người đứng đầu Đảng cầm quyền, Nhà nước và Chính phủ. Ăng-gô-la có 01 Phó Tổng thống, 04 Bộ trưởng Nhà nước và 23 Bộ trưởng; không có chức danh Thủ tướng. Tổng thống được quyền bổ nhiệm và miễn nhiệm các chức vụ trong nội các.
- Cơ cấu Nghị viện: Quốc hội có 220 ghế. Chủ tịch Quốc hội là đại diện của đảng giành chiến thắng trong tổng tuyển cử.
- Đảng phái chính trị: Có 12 đảng phái đang hoạt động, trong đó các đảng phái chính gồm:
+ Đảng Phong trào Nhân dân Giải phóng Ăng-gô-la (MPLA): thành lập tháng 01/1956. Năm 1962, A-gút-xti-nhu Ne-tu (Agostinho Neto), Tổng thống đầu tiên của Ăng-gô-la sau khi giành độc lập, là Chủ tịch Đảng. MPLA là đảng dẫn dắt nhân dân Ăng-gô-la trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Chủ tịch Đảng hiện nay là Tổng thống Giu-ao Lô-ren-xu.
+ Đảng Liên minh quốc gia vì Độc lập toàn vẹn của Ăng-gô-la (UNITA): thành lập tháng 03/1966; là đảng lớn thứ 2 và cũng là đảng đối lập chính tại Ăng-gô-la.
+ Đảng Đại hội Cứu rỗi Ăng-gô-la - Liên minh bầu cử (CASA-CE): thành lập tháng 4/2012; là đảng đối lập lớn thứ hai tại Ăng-gô-la.
+ Đảng Đổi mới xã hội (PRS): được thành lập năm 1990 và không có nhiều hoạt động.
+ Đảng Mặt trận Dân tộc giải phóng Ăng-gô-la (FNLA): được thành lập năm 1957 và không có nhiều hoạt động.
IV. Tình hình:
1. Chính trị nội bộ:
Tại cuộc bầu cử tháng 9/2017, nguyên Bộ trưởng Quốc phòng Giu-ao Lô-ren-xu được bầu làm Tổng thống Ăng-gô-la, thay cho ông Giô-dê Ê-đu-a-đu Đút Xan-tút (José Eduardo dos Santos) (cầm quyền từ năm 1979). Tại cuộc bầu cử tháng 8/2022, Tổng thống Giu-ao Lô-ren-xu giành thắng lợi và tiếp tục nhiệm kì thứ hai. Ăng-gô-la có kế hoạch tổ chức bầu cử địa phương từ nhiều năm nay, tuy nhiên, kế hoạch vẫn chưa được thực hiện.
2. Kinh tế - xã hội:
- Kinh tế: Ăng-gô-la có nhiều tài nguyên thiên nhiên như dầu mỏ, vàng, kim cương, quặng sắt, phốt phát, bô-xít, uranium… Kinh tế Ăng gô-la phụ thuộc vào xuất khẩu dầu thô và khai thác kim cương. Dầu thô chiếm tới 90% giá trị xuất khẩu, đóng góp hơn 60% GDP của Ăng-gô-la. Ngành dịch vụ chiếm 24,6% GDP. Nông nghiệp thu hút 85% dân số nhưng chỉ tạo ra 9,6% thu nhập xã hội. Các sản phẩm nông nghiệp chính gồm: chuối, mía, cà phê, ngô, bông, sắn…
Do sản xuất trong nước chưa phát triển, Ăng-gô-la phải phụ thuộc vào nhập khẩu, nhất là là các sản phẩm tiêu dùng, nhu yếu phẩm (Ăng-gô-la nhập khẩu khoảng 400 nghìn tấn gạo mỗi năm).
+ Các sản phẩm xuất khẩu chính: Dầu thô, kim cương, khoảng sản, bông, cà phê, gỗ…
+ Các sản phẩm nhập khẩu chính: Hàng tiêu dùng, máy móc và các thiết bị điện tử, dược phẩm, thực phẩm, hàng dệt may, da giày…
+ Các đối tác thương mại, đầu tư chính của Ăng-gô-la: Trung Quốc, Mỹ, Bồ Đào Nha, Bra-xin, Pháp, Nam Phi, Ấn Độ…
Thời gian gần đây, kinh tế Ăng-gô-la gặp nhiều khó khăn. Tăng trưởng kinh tế năm 2023 dự báo chỉ đạt 1,8%. Tháng 6/2023, Chính phủ Ăng-gô-la xóa trợ cấp xăng dầu, đẩy giá xăng tại Ăng-gô-la lên cao gấp đôi. Việc giá nhiên liệu ngay lập tức ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế, cụ thể: (i) Giá lương thực, nhu yếu phẩm, hàng tiêu dùng, dịch vụ vận chuyển… tăng cao đột biến; (ii) Đồng nội tệ mất giá 27% so với đồng USD; các ngân hàng bắt đầu khan hiếm ngoại tệ và tạo áp lực lên thị trường; (iii) Các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, chuỗi cung ứng dừng hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng để chờ tình hình kinh tế cải thiện. Những khó khăn kinh tế dẫn đến việc ngày 08/6/2023 vừa qua, Tổng thống Giu-ao Lô-ren-xu đã thay Bộ trưởng Nhà nước phụ trách điều hành kinh tế (là một trong bốn Bộ trưởng Nhà nước trực tiếp giúp việc cho Tổng thống) nhằm đưa ra giải pháp cải thiện tình hình. Kinh tế Ăng-gô-la được dự báo sẽ tiếp tục gặp nhiều thách thức trong sáu tháng cuối năm 2023 để có thể đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Những khó khăn kinh tế dẫn đến việc biểu tình thường xuyên xảy ra trên khắp các tỉnh thành của Ăng-gô-la trong tháng 6/2023, trong đó nhiều cuộc biểu tình đã xảy ra xô xát giữa người dân và lực lượng chức năng.
- Xã hội: Hiện nay, Ăng-gô-la phải đối mặt với nhiều vấn đề xã hội như tỉ lệ nghèo đói (hơn 45% dân số), tỉ lệ thất nghiệp (30% dân số), nhiều người dân không được tiếp cận với những điều kiện sống cơ bản như nước sạch, điện, giáo dục, y tế. Chỉ có khoảng 76% dân số trưởng thành (từ 15 tuổi trở lên) có thể đọc và viết. Chỉ số phát triển con người (HDI) của Ăng-gô-la là 0.586, xếp thứ 148/189 và thuộc nhóm quốc gia có chỉ số HDI trung bình trên thế giới.
V. Chính sách đối ngoại:
Ăng-gô-la chủ trương đa dạng hóa quan hệ với các nước, trong đó ưu tiên quan hệ với các nước lớn, Cộng đồng các nước nói tiếng Bồ Đào Nha và các nước láng giềng. Thời gian gần đây, Ăng-gô-la tích cực thể hiện vai trò tại khu vực qua việc làm trung gian hòa giải cho xung đột giữa Ru-an-đa và Cộng hoà Dân chủ Công-gô.
Ăng-gô-la là thành viên của Liên hợp quốc (LHQ), Liên minh châu Phi (AU), Phong trào Không liên kết, Cộng đồng Phát triển miền Nam châu Phi (SADC), Thị trường chung Đông Nam Phi (COMESA), Cộng đồng các nước nói tiếng Bồ Đào Nha (PALOP), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Ngân hàng phát triển châu Phi (AfDB), Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB), Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC)…
B. QUAN HỆ VIỆT NAM - ĂNG-GÔ-LA
I. Quan hệ chính trị:
- Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao: 12/11/1975.
- Cơ quan đại diện: Ta lập Đại sứ quán tại Ăng-gô-la năm 1976, rút năm 2000 (chuyển sang Nam Phi) và mở lại vào năm 2002. Tháng 02/2012,
Ăng-gô-la khai trương Đại sứ quán tại Hà Nội.
- Quan hệ trong lịch sử: Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng MPLA duy trì mối quan hệ đoàn kết, hữu nghị truyền thống tốt đẹp, được hình thành từ trước khi hai nước giành được độc lập dân tộc.
- Trao đổi đoàn:
+ Các đoàn Việt Nam: Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Nguyễn Hữu Thọ (10/1978); Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp (12/1980); Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm (3/1995); Chủ tịch nước Trần Đức Lương (10/2002); Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh (4/2008); Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trương Tấn Sang (7/2009); Ủy viên Trung ương Đảng Võ Đức Huy tham dự Đại hội Đảng MPLA (12/2009); Giám đốc Học viện hành chính quốc gia Hồ Chí Minh Lê Hữu Nghĩa (5/2010); Thứ trưởng Ngoại giao Đoàn Xuân Hưng họp tham vấn chính trị tại Ăng-gô-la (7/2011);
Bí thư Tỉnh ủy Ninh Bình Bùi Văn Nam (7/2012); Bộ trưởng Ngoại giao
Phạm Bình Minh (8/2013); Thường trực Ban Bí thư Lê Hồng Anh (8/2013);
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải (8/2015); Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Văn Bình (12/2016); Ủy viên Bộ Chính trị,
Thường trực Ban Bí thư Trần Quốc Vượng (12/2018); Phó Viện trưởng
Viện kiểm sát nhân dân tối cao Trần Công Phàn (12/2019)…
+ Các đoàn Ăng-gô-la: Chủ tịch Đảng MPLA, A-gút-xti-nhu Ne-tu (8/1971); Bộ trưởng Ngoại giao Pao-lu Gióoc-giơ (Paulo Jorge) (1979); Tổng thống Cộng hòa Nhân dân Ăng-gô-la Ê-đu-a-đu Đút Xan-tút (4/1987); Chủ tịch Quốc hội Ru-béc-tu đừ Ao-mây-đa (Roberto de Almeida) (10/2004), Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao Ăng-gô-la (8/2010); Phó Tổng thống Ăng-gô-la (02/2012); Quốc vụ khanh Pháp chế Phủ Tổng thống Phờ-lo-be-la Rô-da (Florbela Rosa) (3/2013), Bộ trưởng Bộ Cựu Chiến binh Cun-đi Pai-ha-ma (Kundi Paihama) (9/2013), Bộ trưởng Bộ Nội vụ Ăng-giê-lu Ta-va-rét (Ângelo Tavarez) (10/2014), Bộ trưởng Bộ Viễn thông và Công nghệ Thông tin (3/2017), Bộ trưởng Ngoại giao Gi-óc-giơ Rư-be-lu Pin-tu Chi-cô-ti (Georges Rebelo Pinto Chikoti) (4/2017), Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao Đu-min-gút Vi-ây-ra Lo-pét (Domingos Vieira Lopes) (11/2022)…
- Các cơ chế hợp tác:
+ Uỷ ban liên Chính phủ: Ủy ban liên Chính phủ giữa hai nước được thành lập tháng 7/1985, đã tiến hành 06 kỳ họp. Kỳ họp gần nhất diễn ra vào tháng 10/2013 tại Hà Nội.
+ Tham vấn chính trị: Bộ Ngoại giao hai nước đã họp Tham vấn chính trị cấp Thứ trưởng Ngoại giao lần đầu tiên tại Lu-an-đa vào tháng 6/2011.
II. Hợp tác kinh tế - thương mại - đầu tư:
- Ăng-gô-la công nhận quy chế Kinh tế thị trường đầy đủ của Việt Nam tháng 4/2008.
- Về thương mại, hợp tác thương mại giữa hai nước đã có những bước tiến tích cực nhưng vẫn còn khiêm tốn, kim ngạch thương mại những năm gần đây chỉ đạt khoảng 50 triệu USD. Việt Nam xuất chủ yếu các mặt hàng gạo, hàng dệt may, cà phê, bánh kẹo, sản phẩm từ ngũ cốc… và nhập gỗ, sản phẩm gỗ, khí hóa lỏng...
- Về đầu tư, tính đến tháng 5/2022, Ăng-gô-la có 04 dự án đầu tư tại Việt Nam với tổng số vốn đầu tư đăng ký là 118,4 triệu USD. Việt nam có 04 dự án đầu tư sang Ăng-gô-la với tổng số vốn đầu tư đăng ký là 2,98 triệu USD.
III. Hợp tác trong các lĩnh vực khác:
1. Hợp tác trong các vấn đề khu vực và đa phương: Hai nước thường xuyên phối hợp, ủng hộ lẫn nhau trên các diễn đàn đa phương, nhất là trong khuôn khổ Liên hợp quốc, Phong trào Không liên kết.
2. Hợp tác giáo dục đào tạo: Từ những năm 1980, Việt Nam đã cử nhiều chuyên gia giáo dục và y tế sang làm việc tại Ăng-gô-la. Tuy nhiên, do suy thoái kinh tế tại Ăng-gô-la và đại dịch Covid-19, hiện nay số lượng chuyên gia Việt Nam đang làm việc tại Ăng-gô-la chỉ còn khoảng 80 người.
3. Hợp tác văn hóa - du lịch: Tại thủ đô Lu-an-đa có đại lộ Hồ Chí Minh, dài khoảng 3,4 km và là một trong những con đường đẹp nhất thủ đô. Nhiều cơ quan quan trọng của Ăng-gô-la như Đảng MPLA, một số Bộ, ngành, Đài Truyền hình Ăng-gô-la… có trụ sở nằm trên con đường mang tên Bác. Năm 2017, chính quyền thành phố Lu-an-đa đã cấp phép để Đại sứ quán Việt Nam tại Ăng-gô-la xây mới 03 bảng tên đường.
IV. Cộng đồng Việt Nam tại Ăng-gô-la:
Ăng-gô-la là địa bàn có cộng đồng người Việt đông nhất tại châu Phi. Hiện nay, có khoảng 8.000 người Việt Nam đang sinh sống và làm việc tại Ăng-gô-la, tập trung đông nhất ở thủ đô Lu-an-đa. Hội người Việt Nam tại Ăng-gô-la đã được thành lập và được Chính phủ Ăng-gô-la cấp phép hoạt động từ tháng 4/2016.
V. Các Hiệp định/thỏa thuận đã ký kết:
Hiệp định về việc Việt Nam cử chuyên gia sang công tác tại Ăng-gô-la (1984); Hiệp định Thương mại (1978, ký lại năm 2008); Hiệp định hợp tác văn hóa, Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, khoa học kỹ thuật (1978); Hiệp định về cử chuyên gia Việt Nam sang Ăng-gô-la hợp tác trong lĩnh vực giáo dục (1995) và Y tế (1996); Nghị định thư về hợp tác khoa học và công nghệ (2002); Nghị định thư hợp tác trên lĩnh vực nông nghiệp, Nghị định thư hợp tác giữa hai Bộ Ngoại giao (2002); Thỏa thuận hợp tác về lĩnh vực thuỷ sản (2004); Hiệp định miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao, công vụ (2008); Nghị định thư về hợp tác trong lĩnh vực dầu khí (2008); Hiệp định khung về hợp tác kinh tế, khoa học, kỹ thuật và văn hóa (2008); Ý định thư hợp tác Xây dựng (2009); Nghị định thư hợp tác chuyên gia giáo dục, Hiệp định hợp tác trong lĩnh vực khoa học, công nghệ (2011); Nghị định thư về hợp tác kỹ thuật trong lĩnh vực giáo dục đại học, Nghị định thư về hợp tác văn hóa (2012), Hiệp định hợp tác trên lĩnh vực an ninh và trật tự công cộng (2014); Thỏa thuận hợp tác giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng MPLA giai đoạn 2018-2022 (2018).
Tháng 6/2023